Биыл біздің еліміз бірден бірнеше рет атаулы күндерді атап өтті, олардың қатарында Әл-Фарабидің 1150 жылдығы, Абайдың 175 жылдығы, Ұлы Жеңістің 75 жылдығы және тарихи, рухани және тәрбиелік мәні зор басқа да мерейтойлар бар. Осы маңызды күндермен қатар Кеңес Одағының Батыры, даңқты командир, панфиловшы, халық батыр — Бауыржан Момышұлының 110 жылдығы да аталып өтуде.
Бауыржан Момышұлы 1910 жылы 24 желтоқсанда Қолбастауда қарапайым малшылар отбасында дүниеге келген. Оның даңқты жауынгерлік жолы мен шығармашылық қызметі Қазақстанда және елден тыс жерлерде кеңінен танымал. Ұлы Отан соғысы өзінің белсенді азаматтық ұстанымын ашық және батыл білдірген ерекше тұлға, ар-намысы мен қадір-қасиеті бар адамды ойлап тапты. Оның майдан өмірбаянында Мәскеу түбіндегі шайқас ерекше орын алады. 1941 жылдың күзді күндерінде Қазақстанда құрылған генерал И.В. Панфиловтың 316-шы дивизиясы Волоколамск бағытында Мәскеуді қорғауға қарсы тұрды. Бұл шайқастарда Бауыржан Момышұлы теңдесі жоқ ерлік, жеке ерлік пен шексіз қайсарлық танытты. Панфиловшылардың осы ерлігі туралы А.Бектің «Волоколамск тас жолы» кітабында айқын сипатталған. Бауыржан Момышұлы комдивінің батылдығы мен салқынқандылығы, ұстамдылығы мен қайсарлығы тек офицерлер үшін ғана емес, сондай-ақ ұрыстың ең қиын әрі қауіпті сәттерінде оны қасынан көрген жауынгерлер үшін де сенімді қолдау болды. Әскери университеттерде олар әлі де оның қарсыласпен күресу тактикасын зерттеп жатыр. Барлық әскери қызметшілер жаудың «Момышұлының спиралі» деп аталатын тактикасын біледі. Соғыс кезінде ол батальон командирінен дивизия командиріне дейін қызмет етті.
Бауыржан Момышұлы әскери ғылым жоғары өнер екеніне әркез көз жеткізіп келеді. Соғыстан кейін Қ.Ворошилов атындағы Әскери академияны бітіріп, педагогикалық және үлкен қоғамдық жұмыстар жүргізді.
Ол өзін жазушылық жағынанда көрсете білді. Оның барлық шығармалары халық туралы, соғыс қимылдары, жауынгерлерді даярлау, ұрыстағы іс-қимыл тактикасы және командирлердің рөлі туралы ойлардан шабыт алады, олар нақты өмірлік жағдайлар мен оқиғаларды, ұрыс қимылдарын, онымен бірге соғысқан әріптестер мен жауынгерлерді сипаттайды. Оның кітаптары «Артымызда Мәскеу. Офицердің жазбалары», «Генерал Панфилов», «Соғыс психологиясы», «капитан Лысенко», «Біздің отбасымыз» және басқалары бірнеше рет басылып, әлемнің көптеген халықтарының тілдеріне аударылды.
1990 жылдың 11 желтоқсанында Бауыржан Момышұлына Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. 1990 жылдың 30 желтоқсанында Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаев Бауыржан Момышұлының ұлы — Бақытжан Момышұлына Кеңес Одағының Батыры атағын беру туралы грамота, «Алтын жұлдыз» медалі мен Ленин орденін табыс етті.
Бауыржан Момышұлы — әскери педагог, әскери жазушы, әскери философ және ойшыл-әскери істің теориясы мен практикасын, әскери педагогика мен әскери психологияны байытатын баға жетпес мұра қалдырды. Кезінде А.В. Суворов: «өзіңнің кейіпкеріңе үлгі бол», — деді. Бауыржан Момышұлы қазақстандық мемлекеттілікті нығайту, Отан қорғау, өз болашағымыз үшін ар-ұжданымыз бен абыройымызды салыстыратын қаһарман. Ұлы Абай: «жақсы адамға елікте, жақсы бол» деп бекер айтпаған. Қазақстандықтардың жас ұрпағы Бауыржан ағаға ұқсап, оның батырлық есімінің Нұрын шашсын, өз халқы мен Отанына Б.Момышұлы сияқты адал қызмет етсін.
Оның халыққа деген адалдығы мен ана тіліне деген сүйіспеншілігі ерекше назар аударуға лайық. «Ана тілісіз ұлт жоқ. Тілін жоғалтқан ұлт – өз тарихы мен тамырын жоғалтқан ұлт», — деді ол.
Ғасырлар бойы қазақ халқы Отанды қорғау міндеттерін табысты шешіп, тарихтың кеңістігі мен уақытын жаулап алды. Қазақтар әрқашанда қиыншылық пен жорық тұрмысынан айырылуға қабілетті, батыр болатын. Бұл тұрғыда қазақ батырының, жазушы, офицер Бауыржан Момышұлының бүкіл өмірі мен жауынгерлік жолы — бүгінгі әскери мамандарға еліктеудің үлгісі.
Фашистік Германияны жеңуге өз үлесін қосқан Ұлы Отан соғысы қолбасшыларының халық батырларының даңқты саңлақтары арасында ерекше құрметпен айтылатын әскери ойшыл, теоретик полковник Б.Момышұлының есімінің пайда болуы кездейсоқ емес. Б.Момышұлы өз кітаптарында кеңес халқының фашизмді жеңуіне ешқашан күмәнданбаған ойшыл, әскери теоретик ретінде қызмет етеді. Ол жеке өзі қатысқан шайқастар мен шайқастардың тәжірибесін мұқият талдады.
Офицерге әскери тарихты білу өте маңызды, өйткені ол өзінің көкжиегін дамытады, әскери жарғылардың ережелерін жақсы білуге көмектеседі, жекпе-жектің белгілі бір түрін немесе оны қамтамасыз етуді ұйымдастырған дұрыс, сонымен қатар ол адамның адамгершілік табиғатын өткенді зерттеу арқылы дамытады, жас ұрпақты тәрбиелеу үшін болашақ ұрпаққа бұрмаланбаған тарихты қалдыру.
«Соғыс — Б.Момышұлын анықтайды, жеке және уақытша, бірақ адам өміріндегі ең маңызды құбылыс. Ол ұзақ жылдар бойы өз Отанының тағдырын, халқының тағдырын шешеді. Момышұлының айтуынша, кез келген соғыс елдің экономикалық, әскери, моральдық-саяси және ұйымдастырушылық күштерінің қатаң сынағы болып табылады. Соғыстың нәтижесі, оның салдары кез-келген халықтың күші мен әлсіздігін анықтайды». Соғыс-Момышұлын көрсетеді, — халық күші мен ерік-жігерінің ұлы емтиханы.
Б.Момышұлының жеңіске жету жағдайындағы баға жетпес үлесі оның майдан әскері ауқымында халық бұқарасын білдіретін және соғыстың барысы мен нәтижесін шешетін сарбаз тұлғасының рөлін анықтауы болып табылады.
Б. Момышұлы адамның саяси және моральдық факторлары, әсіресе ұрыста шешуші мәнге ие екенін атап өтті. 1942 жылы Момышұлы былай деп жазды: «әскердің басты күші және оның негізгі құндылығы — сарбаздар. Сондықтан сарбаздардың қолөнеріне басты назар аудару керек. Сарбазға немқұрайлы қарау, жақсылыққа қол жеткізбейді. Жауынгер қаза тапты-барлық құндылық жоғалды, сарбазды сақтап қалу — міне, осы маңызды мәселе, бұқараның жүрегіне кілт иелену үшін, қолбасшылық жасай білу керек, — дейді Момышұлы, — өз бағыныстыларын тәрбиелеп, үйрету керек.
Бірақ әскери тарихты кәсіби әскери қызметшілер, командирлер мен бастықтар білуі аса қажет, мұны Б.Момышұлы жақсы білген. Ол: «батырлықты ұмыту-бұл халықтың қасіреті. Сізді тарих кешірмейді. Халықтың сенімді тірегі — мыңдаған ержүрек жауынгерлер, оның адал ұлдары, жас, тіпті өте жас».
Б. Момышұлы ұрыстағы ең қорқынышты қару — адамның жаны, оның оқ — дәрісі-рухани азық деп жазған. Бұл жанды түсіну үшін Сіз оның дизайнын толығымен білуіңіз керек: бұл қаруды жеткізу және тамақтандыру үшін әр бұранданың әр бөлшегін білуіңіз керек-оның арсеналы-тірі сөз. Б. Момышұлы сөйлеу кезіндегі сөздің құдыретін көрген.
Отанымыздың қорғаныс қауіпсіздігін сенімді қамтамасыз ету ісінде адами факторға негіз қалаушы ретінде мән бере отырып, Б. Момышұлы әскери педагогика мәселелеріне тиісті көңіл бөлді. Отан қорғаушының өзінің әскери міндетін орындауға дайын екендігін ескере отырып, ол былай деп жазды: бұл жағдайда білім адамның бойында соғыс сапасын дамытуға бағытталған. Бұған отбасына, халқына, Отанына, мемлекетке адалдық, үлкендерді құрметтеу, заңдарды, тәртіпті, әдет-ғұрыптар мен дәстүрлерді сақтау жеке басының әл-ауқатымен тығыз байланысты, қоғамдық игілікке қамқорлық жасау өмірлік қажеттілік және рухани қажеттілік, тек қоғамдық қажеттіліктерге дұрыс көзқарас қоғамдық игілікпен марапатталады деген сенім қалыптастыру арқылы қол жеткізіледі.
Әскери психологияны терең білудің арқасында командир мынаны талап етті: «әскери қабылдау мәселесі-бесіктен мылтық шабуылына дейін әскери тәрбие мәселесі бар».
Бүгінгі таңда Бауыржан Момышұлының келесі сөздері тәрбие саласындағы ерекше өзектілікке ие: «Командир сарбаздың ар-ұжданына әсер ете білуі, оны ізгі ниеттерге итермелеуі, бағыныштылардан үйренуге және үйренуге қабілетті болуы керек. Командир үшін оның бөлімшесі академия болып табылады».
Оның таланты әскери теоретик-талдаушы, соғыстың кейінгі жылдарында полк, содан кейін дивизия басқарған кезде шығармашылық тұрғыдан ойлайтын әскери жетекшілігін ашты. Дәл осы қасиеттер оған әріптестерінің, бағыныштыларының жалпы мойындауы мен құрметіне ие болуға мүмкіндік берді.
Б. Момышұлы ірі әскери теоретик, тұңғыш қазақтың әскери ғалымы. Оның әскери өнер, жауынгерлік және жұмылдыру даярлығы, жауынгерлік әзірлік, жеке құрамды тәрбиелеу мен оқыту, командалық кадрларды даярлау саласындағы зерттеулері терең зерделеуді және практикалық қолдануды талап етеді. Соғыстан кейін Академия тыңдаушылары алдында сөз сөйлеген Бауке командирдің, кез келген лауазымды атқаратын офицердің жоғары кәсібилігі әскерлердің жоғары жауынгерлік дағдысы мен ұрыстағы Жеңістің негізі екенін атап өтті.
Б. Момышұлы өзінің әскери-ғылыми еңбектерінде үнемі қырағылық пен Отанды қорғауға дайындық туралы еске салады.
Әскерде бас тәрбиеші командир (бастық), офицер болып табылады. Б.Момышұлының «Офицер-әскерде басты ірге тасын қалаушы. Командир-әскердің миы, ұрысты ұйымдастырушы, жеңістерді жасаушы». Осыған байланысты қазіргі заманғы әскери құрылыс үшін Б. Момышұлының жұмыстарында офицерлік кадрларды даярлау мен тәрбиелеу тақырыбы өте өзекті болып табылады.
Бұл мәселе қолбасшының барлық әскери-ғылыми мұраларынан өтеді. Ол әскери училищелерге бірнеше рет барып, олардың жұмысымен танысты, болашақ командирлер қолданған оқу құралдарын қарап шықты, курсанттардың алдында, әскери бөлімдерде офицерлердің, сержанттар мен сарбаздардың алдында бірнеше рет сөз сөйлеген.
Ұлттық ұланның Әскери институты тек Ұлттық ұлан үшін ғана емес, Қазақстан Республикасының басқа да әскерлері мен әскери құралымдары үшін офицерлік кадрлар ұстазханасы болып табылады.
1997 жылы Әскери институтқа Елбасының жауынгерлік туын тапсыра отырып, «Солтүстік климаттық жағдайларда тәрбиеленген және оқытылған курсанттар нағыз әскери шынығуға ие болады және болашақта құқықтық тәртіп әскерлерінің офицерлік корпусының негізін құрайды» деген сенім білдірген.
Әскери институтта Бауыржан Момышұлының әскери және әдеби мұрасына ерекше көңіл бөлінеді, тактика, әскери педагогика және психология сабақтарында Бауыржан Момышұлының әскери және педагогикалық мұрасы зерделенеді, әрбір курсантта аты аңызға айналған Бауке командиріне ойлары, сөздері мен кеңестері баяндалған кітапшалары, «командирдің күнделігі» деп аталатын кітапшасы бар. Жыл сайын естелік іс-шаралар, тақырыптық кештер мен ауызша журналдар өткізіледі. Б. Момышұлының өмірі-болашақ офицерлер үшін ерлік пен батырлықтың жарқын үлгісі.
Осылайша, Б. Момышұлы-біртуар, табиғи дарыны мол азамат, қысқа мерзім ішінде жалпы әскери ұрыстың принциптері мен заңдылықтарын өз бетінше игере білді. Оның өткір ақыл — ойы, талдау қабілеті оған ұрыс жағдайында оқиғалардың дамуын алдын-ала болжауға және болжауға мүмкіндік берді. Әскери академиядағы оқу мен жұмыс оған теориялық білім арсеналын кеңейтуге және қарулы күрес, әскери құрылыс процесін кеңірек көрсетуге және көруге мүмкіндік берді.
Оның көзқарастарының өзектілігі айқын, Қазақстанның күрделі геосаяси және геостратегиялық жағдайын ескере отырып, оның көзқарастарының өзектілігі айқын, егер әлемдік саяси процесс теріс түсінікке ие болса және әртүрлі өңірлердегі елдер арасында шиеленіс пен қарама-қайшылық күшейсе, Қазақстан болашақта әскери қауіпсіздікте туындауы мүмкін проблемаларды болжауға ғана болады.
Адамзаттың жаһандық проблемаларының бірі және Отан қауіпсіздігін қорғауды қамтамасыз ету терроризм қаупіне айналуда. Бұл қауіптен сенімді қорғалған әлемде бірде-бір ел жоқ. Діни фанатизм туралы айтқанда, біз оның адам жанына зиянды әсерін айтамыз.
Әлемдегі заманауи тәртіпсіздіктер, әлеуметтік қақтығыстар, террористік актілер, табиғи апаттар мен апаттар өздері үшін сөйлейді.
Елдің ішкі қауіпсіздігінің негізгі факторлары – жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің қауіпсіздігі. Мемлекеттің басты міндеттерінің бірі қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және ел азаматтарының құқықтары мен бостандықтарын қылмыстық және өзге де құқыққа қарсы қол сұғушылықтардан қорғау болып табылады. Бұл функциялар ішкі істер органдарымен қатар Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланына да жүктелген.
Бүгінде Қазақстанның Ұлттық ұланы құқық қорғау функциялары бар ұтқыр, кәсіби даярланған әскери ұйымды білдіреді.
Ұлттық ұланның жауынгерлері қала көшелерінде құқықтық тәртіпті сақтауға, маңызды мемлекеттік объектілер мен түзеу мекемелерін күзетудің сенімділігін қамтамасыз етуге қомақты үлес қосуда.
Бізге, Ұлттық ұланның әскери қызметшілеріне ұлы қолбасшы мен жазушының әскери – тарихи және педагогикалық мұрасын сақтап қана қоймай, оны кейінгі ұрпаққа жеткізу ерекше тарихи жауапкершілік жүктелген.
Бауыржан Момышұлының мұрасы батырлыққа, тәртіп пен патриотизмге толы, оның өмірі адалдық, әділдік және парасаттылық қағидаттарына негізделген. Біздің офицерлеріміз, сержанттарымыз, курсанттарымыз бен сарбаздарымыз үшін Бауыржан Момышұлының өмірі, ерлігі мен шығармашылығы Отанға адал қызмет етудің үлгісі болып табылады.