Елдің ішкі қауіпсіздігінің негізгі факторлары – жеке адамның, қоғамның және мемлекеттің қауіпсіздігі болып табылады. Мемлекеттің басты міндеттерінің бірі қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және ел азаматтарының құқықтары мен бостандықтарын қылмыстық және өзге де құқыққа қарсы қол сұғушылықтардан қорғау болып табылады. Бұл функциялар ішкі істер органдарымен қатар Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланына жүктелген.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 31 қазандағы қаулысымен 10 қаңтар Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланы күні болып бекітілді. Биылғы жылы Ұлттық ұланның жеке құрамы өздерінің кәсіби мерекесін күнделікті жауынгерлік еңбекте атап өтеді. Олар барлық Қазақстан халқымен ортақ ниетпен, оның мүдделерін қорғай отырып өмір сүреді.
Ұлттық ұланды халықта құқықтық тәртіп әскерлері деп атайды, ал гвардия жауынгерлерінің ұраны: «Ұлттық ұлан – біртұтас әскери отбасы, халқымыз, еліміз!»
Тәуелсіздікке қол жеткізу кезеңінде Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің тағдыршешті шешімдерінің бірі Тәуелсіз Қазақстанның ішкі әскерін құру болды деп санауға болады. Біз біздің әскерлеріміздің 1992 жылғы 10 қаңтарда тәуелсіздік жарияланғаннан кейін 26 күннен кейін алғашқылардың бірі болып құрылғанын мақтан тұтамыз. Содан бері құқықтық тәртіп әскерлері Елмен бірге қалыптасу, даму және жаңғырту жолынан өтті.
Егер құқық қорғау әскерлерінің қалыптасу және даму тарихын талдап алсақ, оны үш кезеңге бөлуге болады:
Бірінші кезең-бұл 1992-2000 жылдарды қамтитын ішкі әскерлерді құру және қалыптастыру кезеңі. Осы жылдары әскерлер Кеңес кезеңінің ішкі әскерлерінен тәуелсіз Қазақстанның құқық тәртібі әскерлеріне дейінгі күрделі жолдан өтті, Ішкі әскерлер қызметінің құқықтық негіздерін қамтамасыз ету және жеке құрамның жауынгерлік даярлық мәселелерін шешу.
Екінші кезең ішкі әскерлерді реформалаудың бірінші бағдарламасын орындаумен, әскерлерді басқарудың бригадалық жүйесін қалыптастырумен, күнделікті қызметтік-жауынгерлік міндеттерді орындау жағдайларын жақсартумен есте қалған 2000-2007 жылдар кезеңін қамтиды.
Үшінші кезеңге әскерлерді басқару жүйесін өзгерту және өңірлік қолбасшылықтарға көшу, әскерлердің жауынгерлік қабілеті мен жауынгерлік дайындығын арттыру, халықаралық байланыстарды кеңейту және ішкі әскерлерден Ұлттық ұланға қайта құру болып табылатын оның өмір сүру саласының түбегейлі қайта құрылу жылдары ретінде әскерлердің даму тарихына енген 2008-2015 жылдар кезеңін жатқызуға болады.
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2014 жылғы 21 сәуірдегі №807 Жарлығымен Республика ІІМ Ішкі әскерлері Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланы болып қайта құрылып, елдің ішкі істер органдарының бірыңғай жүйесіне кірді.
Адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қылмыстық және өзге де құқыққа қарсы қол сұғушылықтардан қорғау ісіндегі құқық қорғау әскерлерінің рөлін жоғары атап көрсете отырып, 2015 жылғы 10 қаңтарда Ұлттық Ұланның міндеттері мен міндеттерінің шеңберін айтарлықтай кеңейтіп, «Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланы туралы» Заңға қол қойылды.
Бүгін Қазақстанның Ұлттық ұланы құқық қорғау функциялары бар мобильді, кәсіби дайындалған әскери ұйымды ұсынады.
Ұлттық ұланның жауынгерлері қала көшелерінде құқық тәртібін сақтауға, маңызды мемлекеттік объектілер мен түзеу мекемелерін күзетудің сенімділігін қамтамасыз етуге қомақты үлес қосады.
Ұлттық ұланның жеке құрамы елімізде қазақтардың Дүниежүзілік құрылтайы, әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съездері, ЕҚЫҰ, ТМД елдері, Шанхай ынтымақтастық ұйымы, ҰҚШҰ саммиттері, Рим Папасының Астана қаласына сапары, Азия ойындары, Универсиада, ЭКСПО-2017, Астананың 20 жылдық мерейтойы және т.б. маңызды саяси және мәдени-қоғамдық іс-шараларды қамтамасыз етуге қатысты.
Қырағылық, жанқиярлық және батылдық, өз халқына адалдық және оның дәстүрлерін арттыруға ұмтылу біздің жауынгерлеріміздің айрықша белгілері болып табылады. Ұлттық ұланның жауынгерлері өзінің мақсатын ақтай отырып, кез-келген уақытта өз өмірін аямай, азаматтар мен қоғамды қылмыстық қол сұғушылықтан қорғауға дайын, бұл ретте жоғары қырағылық пен табандылық таныта отырып.
Бізге бар және тілемейміз.
Ұлттық ұланның 137 әскери қызметшісі қызметтік-жауынгерлік және арнайы міндеттерді орындау барысында көрсеткен ерлігі мен батырлығы үшін мемлекеттік наградалармен марапатталды, олардың 20-ы қайтыс болғаннан кейін. Тәжік-ауған шекарасында қаза тапқан Шымкент полкінің 17 жауынгерлерінің ерліктері, полковник Қайрат Үмбетовтің сарбазды құтқару кезіндегі ерлігі, аса қауіпті қылмыскерлермен күресудегі ерлігі: қатардағы жауынгер Ербол Отарбаев, кіші сержант Жандоса Баянбаев, ефрейтор Қайырбек Баяқтияровтың барлық Ұлттық ұлан жауынгерлері мен еліміздің қазіргі жастары үшін әскери борышына деген батылдық пен адалдықтың көрнекі үлгісі болып табылады. Айтпақшы, Ербол Отарбаев біздің институттың түлегі болып табылады, ал Бахтияр Қайырбеков қазір біздің институтта 4 курста білім алуда.
Еліміздің Тәуелсіздік күні қарсаңында әскери институттың офицері капитан Мағжан Қалықов Солтүстік Қазақстан облысының Ақтас ауылында демалыста болып, өрт кезінде қайғылы жағдайдың алдын алып, жанып жатқан үйден қызған газ баллондарын алып кеткенін атап өткім келеді.
Ұлттық ұланға заңмен жүктелген міндеттерді іске асыру үшін әскери істің жоғары білікті мамандары, шебер командирлер-басшылар, әскери ұжымдардың көшбасшылары талап етіледі. Бұл функцияларды құқық тәртібі жауынгерлерін оқытатын және тәрбиелейтін әскери офицерлер, жаңа формациядағы, шығармашылық ойлау стилі бар, ерік-жігері бар және өзінің кәсіби қызметін құзыретті жүзеге асыруға қабілетті офицерлер орындайды.
Бүгінде отандық білім беру жүйесінде кәсіби кадрларды даярлау бойынша басты міндеттер айқын белгіленген. Олар Елбасының стратегиялық бағытымен және елдің одан әрі даму мақсаттарымен Үйлестірілген.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев қыркүйек айындағы Қазақстан халқына Жолдауында қазақстандықтардың болашақ буынын тәрбиелеуде, азаматтардың бойында тез өзгеретін әлемде білім мен бәсекеге қабілеттіліктің жоғары деңгейін қалыптастыруда еліміздің оқу орындарының маңызды рөлін тағы да атап өтті.
Ұлттық ұланның Әскери институты Ұлттық ұлан үшін ғана емес, сондай-ақ Қазақстан Республикасының басқа да әскерлері мен әскери құралымдары үшін де офицерлік кадрлардың ұстасы болып табылады.
Институт жеті мамандық бойынша, әскери қызметтің әртүрлі бағыттары мен қамтамасыз ету түрлері бойынша офицерлерді дайындайды.
1997 жылы біздің әскери институтқа Елбасының жауынгерлік туын табыс ете отырып, «Солтүстік климаттық жағдайда тәрбиеленген және оқытылған курсанттар нағыз әскери шыңдалу алады және болашақта құқық қорғау әскерлері офицерлік корпусының негізін құратынына» сенім білдірді.
Біздің институт Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің сенімін ақтайды. 22 ұшу тарихында институт 3527 жас офицерді шығарды, олар ұлттық ұланның, ҚР ҰҚК Шекара қызметінің, Қорғаныс министрлігінің, Мемлекеттік күзет қызметінің және басқа да әскери құрылымдардың офицерлік құрамының қатарын толықтырды, олардың 252 – і оқуды үздік аяқтады, 45-і «Әскери жоғары оқу орнын үздік аяқтағаны үшін» төсбелгісімен марапатталды.
ҰҚШҰ шеңберінде халықаралық келісімді іске асыру мақсатында институтта 2005 жылдан бастап бауырлас елдер – Тәжікстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы үшін офицер кадрларын даярлау жүзеге асырылуда.
Біздің институттың алғашқы түлектері қазірдің өзінде құрамалар мен әскери бөлімдерді басқарады, ал олардың кейбіреулері бас қолбасшылық пен әскерлердің өңірлік қолбасшылықтарының штабтарында басшылық лауазымдарда қызмет етеді.
Еліміздің Қарулы Күштерінің басшылық және командалық құрамы алдында сөйлеген сөзінде Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті — Елбасы Н.Ә. Назарбаев «ХХІ ғасырдағы елдің кәсіби Қарулы Күштері әскери саланың сапалы мамандарымен, шынайы патриоттармен, еліміздің психологиялық тұрақты азаматтарымен жасақталуы тиіс», — деп атап өтті.
Әскери институттың басшылығы, профессорлық-оқытушылық құрам, оқу бөлімшелерінің қолбасшылығы және басқа да қызметтер жоғары білікті офицерлік кадрларды даярлау жөніндегі өз функцияларын лайықты орындайды.
Курсант-әскери атақ емес, бұл әскери мамандықты таңдаған адамның ерекше мәртебесі. Болашақ офицерлерді оқытып, тәрбиелей отырып, әскери институттың әрбір курсанты еліміздің алдыңғы қатарлы студент жастарын таныстыруға тырысамыз.
Ол үшін институтта тұлғаны дамыту, жоғары адамгершілік және әскери-кәсіби қасиеттерді қалыптастыру үшін барлық қажетті жағдайлар жасалған, заманауи талаптарға жауап беретін оқу-материалдық және техникалық базаны жақсарту бойынша жұмыстар жалғасуда.
Әскери институтта бүгінгі күні 6 спорттық секция жұмыс істейді: қоян-қолтық күрес, Самбо күресі, спорттық ойындар (волейбол, футбол, регби), әскери үшсайыс, шаңғы жарысы. Әскери институттың көркем өнерпаздығы: барабаншылар ансамблі (4 курс), домбырашылар ансамблі, курсанттық хор (1 және 2 курс), би топтары, «Ұлттық ұлан» вокалдық-аспаптық ансамблі, көңілді тапқырлар клубы институтының құрама командасы.
Оқу-тәрбие процесінің жоғары жүктелуіне және қызметтік белсенділігіне қарамастан әскери институттың жеке құрамы Петропавл қаласы мен Солтүстік Қазақстан облысының қоғамдық-саяси, мәдени және спорттық өміріне, өңірдегі қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етуге белсене қатысады, сондай-ақ мектептер мен колледждерге, әскери-патриоттық сыныптарға қамқорлық жасайды және әскерге дейінгі жастармен әскери-патриоттық жұмыс жүргізеді.
Әскер жасына дейінгі жастарды әскери-патриоттық тәрбиелеу мақсатында Әскери институт базасында гарнизон және «Нұр Отан» ХДП бірлесіп жыл сайын СҚО және қаланың әскери-патриоттық клубтарының слеттері, орта мектептерде, мектеп–интернаттар, КТМ, колледж оқушылары арасында спорттың әскери-қолданбалы түрлері бойынша «Жас ұлан» облыстық спартакиадасы, «Ашық есік күндері», «ерлік және патриотизм сабақтары» өткізіледі.
Жыл сайын әскери институт курсанттары облыстық іс-шараларға қатысады: «Мамыр жұлдызды» әскери-патриоттық және әскери әндер конкурстары, «Отан деп соққан жүректер» авторлық әндер конкурстары. Әскери институттың көңілді тапқырлар клубының құрама командасы жыл сайын облыс әкімінің көктемгі кубогіне арналған облыстық байқауға қатысады.
Институттың әскери оркестрі 6637 әскери бөлімінің әскери оркестрімен бірлесіп, қалада және облыста барлық қоғамдық-саяси, мәдени және спорттық іс-шаралардың ауыспайтын қатысушылары болып табылады.
Институтта ғылыми және ғылыми-педагогикалық кадрларды дайындауға көп көңіл бөлінеді. Жыл сайын оқытушылар қатары магистратура және докторантура бағдарламалары бойынша жоғары оқу орындарының түлектерімен толықтырылады.
Солтүстік Қазақстан облысы басшылығының күш-жігерінің арқасында 2020 жылы Әскери институт аумағында қазіргі заманғы оқу корпусының, казарманың және спорт кешенінің құрылысы, сондай-ақ ғимараттар мен имараттарды күрделі жөндеу басталады.
Осы жағдайды пайдалана отырып, Солтүстік Қазақстан облысы мен Петропавл қаласының басшылығына, өзара іс-қимыл жасайтын органдар мен құрылымдардың басшыларына курсанттардың мұқтаждықтары мен қамқорлықтарына тиісті көңіл бөлгені, болашақ офицерлерді оқыту және тәрбиелеу ісіндегі жемісті ынтымақтастығы үшін алғысымды білдіргім келеді. Бірлескен күш-жігерімізбен біз ел үшін жоғары білікті және бәсекеге қабілетті офицер кадрларын даярлауда үлкен табыстарға қол жеткізетінімізге сенімдімін.
Осылайша, біздің Әскери институтымыз ұлттық ұланға және еліміздің басқа да әскери ұйымдарына күнделікті қызметтік-жауынгерлік және арнайы міндеттерді орындауға үлкен үлес қосады.
Әскери институт басшылығы, ардагерлер кеңесі, профессорлық-оқытушылық құрам атынан офицерлерді, келісімшарт бойынша әскери қызметшілерді, курсанттарды, мерзімді қызметтегі сарбаздарды, құқық қорғау әскерлерінің ардагерлері мен олардың отбасы мүшелерін кәсіби мерекемен – Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланы күнімен құттықтаймын.
Барлықтарыңызға мықты денсаулық пен отбасылық амандық, алға қойылған мақсаттар мен шығармашылық табыстар, Отанымыз – Қазақстан Республикасының гүлденуі үшін жауынгерлік жетістіктер мен лайықты наградаларға қол жеткізулеріңізге тілектеспін!
Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланы Әскери институтының бастығы, философия докторы (PhD)